Hassana was een dorp van Assyrische christenen aan de voet van de berg Judi in het zuidoosten van Turkije. Het werd ontruimd in 1993 op bevel van het Turkse leger. De dorpsbewoners, de Hasnaye, emigreerden naar Europa, met name naar Mechelen. Wat hebben ze achtergelaten? Hun oud ambacht, de trots van de Hasnaye: vrouwen die de geitenwol sponnen en mannen die de stoffen weefden. Hun huisnijverheid leverde de tradtionele shella kostuums op, feestelijke mannenkledij, het resultaat van de unieke weefkunst van een bijna vergeten volk. Volg het weeftraject van de spinners en wevers van Hassana, met wegwijzers in het Sureth, hun Aramese moedertaal.    

Vrouwenwerk

Wol kaarden in de woonkamer

Spinsters aan het werk in Hassana

Een vermoeiende zaak, dat wel. De vrouwen moeten hun armen hoog houden om de gesponnen draad langer en langer te laten worden. Daarom zoeken ze graag een hogere plekje op, waar ze hun spindel makkelijker kunnen neerlaten. Tijdens de hete zomermaanden klimmen de jongere vrouwen zelfs in de bomen als ze gaan spinnen. Het is koeler onder het gebladerte bij de beek aan de dorpsrand en het uitzicht maakt het werk lichter.

Schering en inslag

De gesponnen wol kan nog makkelijk afbreken. Daarom worden de woldraden  sterker gemaakt door ze onder te dompelen in een mengsel van koud water en de wortels van een plant die shiwalta heet in het Sureth. Als dat is gebeurd, draait men de woldraad op de sharbis, een horizontaal geplaatste spoel, en vervolgens komt de wolstreng op een handspoel, de tayara in het Sureth. De mannen gaan met hun tayara naar de platte daken van Hassana. In de andere hand hebben ze een stok met een gevorkt uiteinde, de meshtiyana in het Sureth, en de woldraad op de handspoel is verbonden met die stok. De mannen lopen over het dak en spannen daar de woldraden op tussen vaste steunpunten aan de hoeken van de dakrand. Achthonderd draden, elk vijftien meter lang, worden zo opgespannen. Die combinatie heet gerda in het Sureth. Het is de schering, de lengtedraden voor het weven. 

Hassana wever aan het weefgetouw

Het verhaal gaat dat een wever net voor de evacuatie van het dorp zijn mekka’s verborg op een geheime plek, met de bedoeling ooit heimelijk terug te keren naar het verlaten dorp om zijn geliefkoosd gereedschap op te halen. Oudere Assyriërs in Mechelen, gewezen wevers met evenveel heimwee, weten dat het hem nooit is gelukt.                      
 
Shella weefsel

Weven is mannenwerk in Hassana. In de meeste huizen van het dorp is een eenvoudig weefatelier ingericht. Veel stelt het niet voor, een rustige plek volstaat. De guba, het weefgetouw dat de mannen gebruiken, is een primitieve houten constructie. Het is over een gat in de vloer geplaatst. De wever zit aan de rand, met zijn benen in de put, zodat hij met beide voeten de pedalen van het weefgetouw kan bedienen. De gerda met de lengtedraden is aan de voorkant van het weefgetouw opgespannen. Dan gaat de wever aan de slag. Hij schiet de mekka of schietspoel links en rechts, over en weer, door de lengtedraden om de dwarse draad in te voegen. Met de cheba of weefkam trekt hij telkens de inslagdraad aan en ondertussen trapt hij met beide voeten in de put op de pedalen van het weefgetouw om nieuwe lengtedraad te laten komen. Zo ontstaat sterk weefsel en zo krijgt de wollen shella stof zijn eerste tastbare vorm.

Shella kostuum voor mannen

Een aantal wevers in Hassana zijn ook bedrijvig als kleermakers en die gaan nu aan de slag met de geweven shella stof. Een vijftien meter lange lap verschaft het materiaal voor een volledig traditioneel mannenkostuum. Een ervaren wever weeft de stof voor een eenkleurig kostuum in één week. Voor het vervaardigen van shella stof in verschillende kleuren heeft hij drie weken tot een maand nodig. Hij moet dan weven met meerdere schietspoelen. Die techniek heet se mekuk, drie schietspoelen, en de meest ingewikkelde techniek, die ook het soort shella van de hoogste kwaliteit oplevert, heet pench mekuk, vijf schietspoelen. De beide benamingen hebben de wevers van Hassana overgenomen uit het Koerdisch.

Dergelijk intensief werk is duur en de koper van die exclusieve shella – Assyriër uit Hassana of Koerd uit de regio – behandelt het kostuum dat eruit voortkomt met veel zorg. De algemene benaming voor het driedelige shella kostuum is sal sapik. Het bestaat uit een broek met zeer brede pijpen die sal of shella heet, een hemd met breed uitlopende mouwen dat sapikka wordt genoemd, en een openhangend vest dat heleke heet. Daarbij hoort nog de shellema, een brede en veelkleurige heupgordel van schapenwol die de drager van het pak gebruikt om allerlei voorwerpen – van een mes tot een zakdoek – in op te bergen.           

Web van beschaving

De traditionele shella kledij gaat een leven lang mee, ze wordt enkel bij huwelijken en andere feestelijke aanglegenheden gedragen. Er is een andere reden waarom Assyriërs en Koerden het shella mannenkostuum niet zo vaak dragen in het openbaar. De Turkse overheid ziet het als een uiting van subversief gedrag. Als dwarse folklore die neigt naar separatistisch verzet, gelinkt aan de activiteiten van de Koerdische PKK.  Assyriërs en Koerden kunnen zich maar beter kleden zoals de andere Turkse burgers. De wevers van Hassana weten beter. Ze moesten emigreren naar Europa, maar ze hebben hun fierheid niet verloren.

Wever uit Hassana aan zijn weefgetouw in Düren, Duitsland

Een mooi verhaal. De wevers van Hassana hebben helaas de traditie van hun voorouders niet kunnen voortzetten. In de Europese diaspora houden ze enkel nog de herinnering aan hun ambacht levendig. En wie spint er nog angorawol in de straten van Mechelen? De vrouwen van Hassana die er nu wonen, hebben andere bezigheden: integreren, consumeren, Belgisch leven. Daar valt geen goed garen bij te spinnen. 

Tekst - Katelin Raw & ATH
Illustraties - Hans Hollerweger & Carl Van Baelen